1 这是《哀歌集》第四部的跋诗,但和第一部和第三部的的跋诗不同,它明显有总结一生创作、盖棺定论的味道,似乎奥维德从此就将搁笔,所以他可能原本只打算写四部《哀歌集》。这首诗的写法有些像贺拉斯《书信集》第一部的跋诗,诗歌前半段的语气似乎有奥维德年少时的轻快与幽默,写到自己的放逐生活,语气渐渐变得沉痛,但结尾部分仍体现出他作为艺术家的坚定与执拗。Green(2005)分析了此诗的结构,认为1-2行和131-132行分别是简短的首尾,中间部分分为两个板块,3-64行回顾了从出生到青年时代的经历以及自己的公共生活,65-66行是过渡,67-130行着重描绘自己的私人生活,并指出生活与艺术的差别。这是奥维德晚期诗歌中最著名的作品,因为它带有自传性质,后世对他的一手了解都源自此诗,但它也是精巧的艺术品。从体裁看,它属于西方古典时代的所谓“签名诗”(sphragis),在这种诗里,诗人点明自己的身份,陈述自己的生平和诗观。它的写法与普洛佩提乌斯《哀歌》第四部第十一首有相似之处,都是将自辩与自传结合起来。另一方面,这首诗在措辞上似乎是《哀歌集》第三部第三首中诗人墓志铭(73-76行)的放大版。在这个方向上,Fairweather(1987)独具慧眼,发现了奥维德隐藏的用意。她指出,奥维德非常巧妙地模仿了屋大维的自传。这位罗马皇帝流传至今的自传《功德录》(Res Gestae Divi Augusti)作于公元13年,晚于这首诗,所以奥维德模仿的可能是屋大维已经失传的早期自传《生平述略》(Commentarii de Vita Sua,记载了截止公元前25年的事),从残篇和苏埃托尼乌斯的屋大维传中我们可以得知一些重要事实。Fairweather列举了诸多显然不是无心为之的平行之处:(1)屋大维强调自己十九岁成为执政官和三巨头(triumviri)之一,奥维德也将十九岁视为人生的一个转折点,而且也进入了另一种“三人团”;(2)屋大维十九岁失去了母亲,奥维德十九岁失去了哥哥,两人都深受打击;(3)屋大维与第二任妻子离婚的理由是她“品行不好”,这与奥维德对第一任妻子的指责相同;(4)两人都有两次失败的婚姻,一次成功的婚姻;(5)两人都有一位女儿,女儿都结婚一次以上,两人都已经是祖父。奥维德非常可能是故意选择并突出了这些与屋大维相似的生活细节,其用意也不难揣测,他仿佛是对皇帝说,“我和你其实很相像。”
2 Fairweather指出,本诗开头的三个词Ille ego qui明显呼应着诗人自拟墓志铭开头的Hic ego qui,“缱绻情爱的游戏者”(tenerorum lusor amorum)的自我标签也复制了那首诗(出于格律的考虑,两处译文不同)。
Ille ego qui fuerim, tenerorum lusor amorum,
quem legis, ut noris, accipe posteritas.
Sulmo mihi patria est, gelidis uberrimus undis,
milia qui novies distat ab Vrbe decem.
5 Editus hic ego sum, nec non, ut tempora noris,
cum cecidit fato consul uterque pari:
Si quid id est, usque a proavis vetus ordinis heres,
non modo fortunae munere factus eques.
Nec stirps prima fui; genito sum fratre creatus,
10 qui tribus ante quater mensibus ortus erat.
Lucifer amborum natalibus affuit idem:
una celebrata est per duo liba dies.
Haec est armiferae festis de quinque Minervae,
quae fieri pugna prima cruenta solet.
15 Protinus excolimur teneri, curaque parentis
imus ad insignes Vrbis ab arte viros.
Frater ad eloquium viridi tendebat ab aevo,
fortia verbosi natus ad arma fori;
at mihi iam puero caelestia sacra placebant,
20 inque suum furtim Musa trahebat opus.
Saepe pater dixit ‘studium quid inutile temptas?
Maeonides nullas ipse reliquit opes.’
Motus eram dictis, totoque Helicone relicto
scribere temptabam verba soluta modis.
25 Sponte sua carmen numeros veniebat ad aptos,
et quod temptabam scribere versus erat.
Interea tacito passu labentibus annis
liberior fratri sumpta mihique toga est,
induiturque umeris cum lato purpura clavo,
30 et studium nobis, quod fuit ante, manet.
Iamque decem vitae frater geminaverat annos,
cum perit, et coepi parte carere mei.
Cepimus et tenerae primos aetatis honores,
eque viris quondam pars tribus una fui.
35 Curia restabat: clavi mensura coacta est;
maius erat nostris viribus illud onus.
Nec patiens corpus, nec mens fuit apta labori,
sollicitaeque fugax ambitionis eram,
et petere Aoniae suadebant tuta sorores
40 otia, iudicio semper amata meo.
Temporis illius colui fovique poetas,
quotque aderant vates, rebar adesse deos.
Saepe suas volucres legit mihi grandior aevo,
quaeque necet serpens, quae iuvet herba, Macer.
45 Saepe suos solitus recitare Propertius ignes
iure sodalicii, quo mihi iunctus erat.
Ponticus heroo, Bassus quoque clarus iambis
dulcia convictus membra fuere mei.
Et tenuit nostras numerosus Horatius aures,
50 dum ferit Ausonia carmina culta lyra.
Vergilium vidi tantum, nec avara Tibullo
tempus amicitiae fata dedere meae.
Successor fuit hic tibi, Galle, Propertius illi;
quartus ab his serie temporis ipse fui.
55 Vtque ego maiores, sic me coluere minores,
notaque non tarde facta Thalia mea est.
Carmina cum primum populo iuvenilia legi,
barba resecta mihi bisve semelve fuit.
Moverat ingenium totam cantata per Vrbem
60 nomine non vero dicta Corinna mihi.
Multa quidem scripsi, sed, quae vitiosa putavi,
emendaturis ignibus ipse dedi.
Tunc quoque, cum fugerem, quaedam placitura cremavi
iratus studio carminibusque meis.
65 Molle Cupidineis nec inexpugnabile telis
cor mihi, quodque levis causa moveret, erat.
Cum tamen hic essem minimoque accenderer igni,
nomine sub nostro fabula nulla fuit.
Paene mihi puero nec digna nec utilis uxor
70 est data, quae tempus perbreve nupta fuit.
Illi successit, quamvis sine crimine coniunx,
non tamen in nostro firma futura toro.
Vltima, quae mecum seros permansit in annos,
sustinuit coniunx exulis esse viri.
75 Filia me mea bis prima fecunda iuventa,
sed non ex uno coniuge, fecit avum.
Et iam complerat genitor sua fata novemque
addiderat lustris altera lustra novem.
Non aliter flevi, quam me fleturus adempto
80 ille fuit; matri proxima iusta tuli.
Felices ambo tempestiveque sepulti,
ante diem poenae quod periere meae!
Me quoque felicem, quod non viventibus illis
sum miser, et de me quod doluere nihil!
85 Si tamen extinctis aliquid nisi nomina restat ,
et gracilis structos effugit umbra rogos:
fama, parentales, si vos mea contigit, umbrae,
et sunt in Stygio crimina nostra foro,
scite, precor, causam (nec vos mihi fallere fas est)
90 errorem iussae, non scelus, esse fugae.
Manibus hoc satis est: ad vos, studiosa, revertor,
pectora, qui vitae quaeritis acta meae.
Iam mihi canities pulsis melioribus annis
venerat, antiquas miscueratque comas,
95 postque meos ortus Pisaea vinctus oliva
abstulerat deciens praemia victor equus ,
cum maris Euxini positos ad laeva Tomitas
quaerere me laesi principis ira iubet.
Causa meae cunctis nimium quoque nota ruinae
100 indicio non est testificanda meo.
Quid referam comitumque nefas famulosque nocentes?
ipsa multa tuli non leviora fuga.
Indignata malis mens est succumbere seque
praestitit invictam viribus usa suis;
105 oblitusque mei ductaeque per otia vitae
insolita cepi temporis arma manu.
Totque tuli terra casus pelagoque quot inter
occultum stellae conspicuumque polum.
Tacta mihi tandem longis erroribus acto
110 iuncta pharetratis Sarmatis ora Getis.
Hic ego, finitimis quamvis circumsoner armis,
tristia, quo possum, carmine fata levo.
Quod quamvis nemo est, cuius referatur ad aures,
sic tamen absumo decipioque diem.
115 Ergo quod vivo durisque laboribus obsto,
nec me sollicitae taedia lucis habent,
gratia, Musa, tibi: nam tu solacia praebes,
tu curae requies, tu medicina venis.
Tu dux et comes es, tu nos abducis ab Histro,
120 in medioque mihi das Helicone locum;
tu mihi, quod rarum est, vivo sublime dedisti
nomen, ab exequiis quod dare fama solet.
Nec, qui detrectat praesentia, Livor iniquo
ullum de nostris dente momordit opus.
125 Nam tulerint magnos cum saecula nostra poetas,
non fuit ingenio fama maligna meo,
cumque ego praeponam multos mihi, non minor illis
dicor et in toto plurimus orbe legor.
Si quid habent igitur vatum praesagia veri,
130 protinus ut moriar, non ero, terra, tuus.
Sive favore tuli, sive hanc ego carmine famam,
iure tibi grates, candide lector, ago.